Bệnh sổ mũi là một căn bệnh phổ biến ở tất cả các lứa tuổi, là triệu chứng thường gặp ở hầu hết các bệnh thuộc đường hô hấp trên như viêm mũi, viêm xoang, viêm mũi dị ứng, cảm cúm… Đây là một căn bệnh đơn giản nhưng dễ lây nhiễm qua đường hô hấp.
Cùng tìm hiểu bài viết sau đây để có những thông tin chính xác nhất về căn bệnh này, giúp bạn tham khảo những phương pháp điều trị và phòng tránh bệnh tốt nhất, bảo vệ sức khỏe của bản thân và gia đình.
1. Bệnh sổ mũi là gì?
Trong mũi họng, luôn có những vi khuẩn, vi rút gây bệnh. Nhờ hệ thống miễn dịch đặc hiệu và không đặc hiệu, phối hợp chặt chẽ với hoạt động của các tế bào giúp ta ngăn ngừa được bệnh. Khi một trong các yếu tố đề kháng mất hoặc giảm đi sẽ gây các bệnh mũi họng, điển hình là bệnh sổ mũi. Cơ chế đề kháng bệnh sổ mũi bao gồm:
Vai trò đề kháng vòng ngoài của lớp biểu mô
Là hàng rào bảo vệ niêm mạc mũi, tránh sự xâm nhập của nguồn bệnh từ bên ngoài vào như vi rút, vi khuẩn, các dị nguyên…Nhờ các lông chuyển và đặc tính tiết chất nhầy giúp phá hủy vỏ bọc của một số vi khuẩn, đẩy trôi những yếu tố được thanh thải xuống cổ họng.
Vai trò của lớp hạ niêm mạc
Lớp hạ niêm mạc vừa có vai trò sinh hóa vừa có chức năng miễn dịch. Bạch cầu đa nhân và đại thực bào nhiều, hoạt động linh hoạt, nhất là trong trường hợp xảy ra bệnh sổ mũi, vai trò miễn dịch tại chỗ và miễn dịch dịch thể được phát huy tối đa.
Miễn dịch tại chỗ
Dịch tiết của mũi chứa nhiều Globulin miễn dịch, hoạt động theo 4 cơ chế kháng khuẩn là :
- Kết vón vi khuẩn, không cho vi khuẩn bám tại niêm mạc mũi, đẩy trôi xuống họng.
- Ức chế men do vi khuẩn tiết ra làm vi khuẩn không bám dính được vào niêm mạc, tránh sự xâm nhập sâu của vi khuẩn vào bên trong.
- Vô hiệu hóa các thụ quan của vi khuẩn
- Ức chế sự sản sinh vi khuẩn và trung hòa độc tố vi khuẩn tiết ra.
2. Nguyên nhân gây bệnh sổ mũi
Do tiếp xúc với dị nguyên
Trong các dị nguyên thì bụi nhà là nguyên nhân chủ yếu gây nên các bệnh dị ứng đường hô hấp, trong đó có bệnh sổ mũi. Trong bụi nhà có chứa nhiều tạp chất, kháng nguyên khác nhau, thay đổi theo từng vùng và từng mùa, đa dạng như: ve, lông súc vật, nấm, mốc, phấn hoa, khói thuốc lá…
Ngoài ra còn có các loại dị nguyên khác như dị ứng với thực phẩm (đồ ăn, hải sản…), với thuốc (kháng sinh các loại).
Yếu tố cơ địa
Ngay từ khi sinh ra, cơ thể đã có những dấu hiệu của dị ứng nhất là khi thay đổi thời tiết hoặc tiếp xúc với dị nguyên. Những người này dễ mắc các bệnh dị ứng như viêm mũi dị ứng, hen phế quản, chàm, những bệnh có đặc tính di truyền.
Các yếu tố gây nhiễm trùng
Các yếu tố từ bên ngoài vào, đi qua hốc mũi hoặc bằng đường máu và gây nhiễm trùng tại đây như cúm, bạch hầu, ho gà… Đây là những bệnh lây truyền trực tiếp từ người sang người qua dịch mũi họng, dịch nước bọt mang nhiều vi rút vi khuẩn hoặc lây lan từ gia súc, gia cầm sang người.
3. Triệu chứng – dấu hiệu nhận biết bệnh sổ mũi
Khai thác tiền sử
Đây là một thao tác quan trọng giúp chẩn đoán các bệnh sổ mũi. Cần khai thác tiền sử về thời gian mắc bệnh, yếu tố cơ địa, di truyền và quan trọng nhất là tiền sử dị ứng.
Nhằm mục đích nắm được sơ bộ nguyên nhân gây bệnh, yếu tố dị nguyên, tiền sử bản thân và gia đình. Đồng thời khai thác các điều kiện thuận lợi như thay đổi thời tiết, điều kiện sống và các đặc điểm dịch tễ.
Dấu hiệu qua từng giai đoạn của bệnh sổ mũi
- Giai đoạn 1:
Triệu chứng toàn thân có thể chưa xuất hiện. Bệnh nhân cảm thấy nóng rát và khô mũi họng. Hắt hơi nhiều lần kèm sốt nhẹ.
- Giai đoạn 2:
Tình trạng xuất tiết dịch gây chảy nước mũi trong, nghẹt mũi, kèm hắt hơi liên tục. Toàn thân mệt mỏi, ăn ngủ kém. Có thể thấy rõ hội chứng nhiễm trùng như sốt cao, môi khô lưỡi bẩn, mạch nhanh… Bệnh nhân đau nặng đầu, đau mỏi toàn thân kèm đau rát họng và ho. Ban đầu có thể ho khan, sau ho có đờm trắng đục.
- Giai đoạn 3:
Dịch tiết thành dịch mủ, số lượng dịch giảm, có thể ngạt mũi không hoàn toàn. Cần chú ý khi tình trạng này xảy ra ở trẻ nhỏ, do hốc mũi trẻ phát triển chưa hoàn thiện, kèm theo phù nề niêm mạc dẫn đến rối loạn thở, trẻ bỏ bú, quấy khóc…
4. Biến chứng của bệnh sổ mũi
Bệnh sổ mũi tuy là một bệnh đơn giản nhưng nếu không điều trị dứt điểm, triệu chứng bệnh nặng dần theo thời gian, gây nên những biến chứng không ngờ. Có thể kể tên như sau:
Viêm mũi cấp
Là bệnh thường gặp sớm nhất, ban đầu có thể chỉ là tình trạng sổ mũi do phản ứng lại với sự thay đổi của thời tiết, của dị nguyên. Nếu mũi không được làm sạch và tình trạng nghẹt mũi kéo dài sẽ dẫn đến viêm mũi.
Viêm xoang
Bệnh sổ mũi không được điều trị hoặc điều trị không triệt để, dịch tiết còn đọng lại trong các hốc, các xoang, chứa nhiều vi khuẩn dẫn đến viêm xoang. Lâu dần là viêm xoang mãn tính, vô cùng khó chữa, tái đi tái lại nhiều lần.
Bệnh về cuốn mũi
Bệnh sổ mũi kéo dài, viêm nhiễm làm cuốn mũi phù nề, lâu dần thoái hóa. Hoặc có thể do dùng thuốc co mạch xịt mũi không đúng liều lượng, làm teo cuốn mũi.
Các bệnh về tai, họng
Do hệ thống tai mũi họng thông với nhau qua các xoang, các hốc, nên một trong ba bộ phận bị bệnh sẽ ảnh hưởng đến hai bộ phận còn lại. Tình trạng dịch tiết, mủ viêm của bệnh sổ mũi có thể là nguyên nhân dẫn đến các bệnh ở tai và họng như viêm họng, viêm tai giữa, viêm tai ứ mủ…
5. Điều trị bệnh sổ mũi
Phương pháp điều trị bằng thuốc Đông Y
Theo Đông y, nguyên nhân gây bệnh sổ mũi hay gặp nhất là do phong hàn và phong nhiệt còn gọi là bệnh cảm mạo phong hàn và cảm mạo phong nhiệt.
- Bài thuốc 1
Với bệnh cảm mạo phong hàn, có thể sử dụng bài thuốc Ma hoàng thang gồm: các vị Ma hoàng 8g, Hạnh nhân 12g, Quế chi 6g, Cam thảo 6g sắc ngày 01 thang.
Hoặc dùng bài thuốc Kinh phong bại độc tán gồm: Sài hồ 40g, Tiền hồ 40g, Chỉ xác 40g, Xuyên khung 40g, Khương hoạt 40, Độc hoạt 40g, Phục linh 40g, Cát cánh 40g, Phòng phong 40g, Cam thảo 20g, Kinh giới 40g, tán bột, pha uống ngày 12g.
- Bài thuốc 2
Với cảm mạo phong nhiệt, dùng bài thuốc Ngân kiều tán với tác dụng tân lương giải biếu gồm: Kim ngân 40g, Liên kiều 40g, Cát cánh 24g, Bạc hà 24g, Lá tre 24g, Cam thảo 20g, Đậu xị 20g, Hoa kinh giới 16g, Ngưu bàng tử 24g. Tán bột, pha uống ngày 24g.
Hoặc có thể dùng bài Tang cúc ẩm có Tang diệp 12g, cúc hoa 12g, Hạnh nhân 12g, Liên kiều 8g, Cát cánh 12g, Lô căn 8g, Bác hà 6g, Cam thảo 6g, sắc uống ngày 01 thang.
Phương pháp điều trị bệnh sổ mũi bằng thuốc nam
Các vị thuốc nam cũng vô cùng hiệu quả trong điều trị bệnh sổ mũi và được dân gian sử dụng rộng rãi. Ví dụ :
- Tía tô
Có vị cay, tính ấm, thái nhỏ nấu cháo, cho thêm vài lát gừng tươi và hành, chữa cảm mạo, chữa ho, có tác dụng điều trị bệnh sổ mũi, ngạt mũi hiệu quả.
- Hành tây, hành tím, tỏi
Thái nhỏ hoặc giã nhuyễn cho vào bát hoặc ly để xông mũi. Hoặc lấy vài giọt dầu tỏi nhỏ vào mũi giúp làm sạch chất nhầy, trị nghẹt mũi hiệu quả.
- Lá có chứa tinh dầu
Như lá bưởi, lá sả, lá chanh, hương nhu…nấu nước đem xông. Vừa có tác dụng hạ nhiệt, giảm đau, vừa thông mũi họng, tạo cảm giác nhẹ nhõm, sảng khoái.
- Mật ong và chanh
Cho 1 thìa mật ong vắt cùng nửa quả chanh vào 300ml nước, pha uống ngày 3 lần. Vừa có tác dụng điều trị sổ mũi, nghẹt mũi, vừa giảm ho hiệu quả.
- Lá húng quế hấp đường phèn
Hấp một nắm lá húng quế với đường phèn, chắt lấy nước uống. có tác dụng kháng viêm, giảm tình trạng phù nề, tắc nghẽn ở mũi.
- Tinh dầu cây khuynh diệp (lá bạch đàn)
Trong lá bạch đàn có chứa chất antihistamin, có tác dụng giảm nhanh các triệu chứng ho, hắt hơi, sổ mũi, nghẹt mũi. Làm sạch đường hô hấp và giảm tiết chất nhầy ở mũi.
6. Các biện pháp phóng ngừa bệnh sổ mũi
Bệnh sổ mũi tuy không phải là một bệnh nguy hiểm, nhưng rất dễ lây lan. Vì vậy bạn cần trang bị cho bản thân những phương pháp phòng tránh hiệu quả nhất.
- Vệ sinh mũi sạch sẽ hàng ngày bằng dung dịch nước sạch hoặc nước muối sinh lí NaCl 0.9%, giúp loại bỏ bụi bẩn, vi khuẩn, bảo vệ niêm mạc mũi.
- Rèn luyện cơ thể bằng tập thể dục thể thao, sinh hoạt và làm việc hợp lí để khỏe mạnh và có một hệ miễn dịch tốt nhất.
- Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, đặc biệt bổ sung nhiều vitamin C nhất là từ các loại hoa quả, rất tốt cho hệ miễn dịch và phòng ngừa bệnh sổ mũi.
- Tránh tiếp xúc với vi khuẩn: tập thói quen rửa tay, vệ sinh cá nhân sạch sẽ, hạn chế hoặc sử dụng đồ bảo hộ, đeo khẩu trang khi tiếp xúc với gia cầm, người bị bệnh hay khi phải hoạt động trong khu vực có người mắc bệnh.
- Tập thể dục thường xuyên, rèn luyện sức khỏe với những bài tập phù hợp nhằm nâng cao sức đề kháng, giúp cơ thể thích nghi được với những điều kiện thay đổi của môi trường, thời tiết và các yêu tố dị nguyên.
Bài viết trên đây đã cung cấp cho bạn những thông tin cần thiết về bệnh sổ mũi, một căn bệnh phổ biến thường gặp trong gia đình. Hy vọng qua đây, bạn sẽ có những kiến thức chuẩn xác nhất để phòng bệnh, phát hiện và xử trí kịp thời, đảm bảo sức khỏe cho cả gia đình.
Lưu ý: Bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, không nên áp dụng khi không có sự hướng dẫn và sử dụng từ bác sĩ.
