Trong y học, bệnh vàng da ở trẻ em được chia làm hai loại: vàng da do tăng bilirubin gián tiếp và vàng da do tang bilirubin trực tiếp (bilirubin là sắc tố của mật được cấu tạo từ những huyết cầu tố do các hồng cầu bị bể và phóng thích).
Vàng da do tăng bilirubin gián tiếp
|
| Vàng da sinh lý xảy ra với hầu hết trẻ mới sinh. |
Loại này bao gồm: vàng da sinh lý, vàng da ở những trẻ bú sữa mẹ, vàng da do tán huyết (đây là bệnh lý do bất đồng nhóm máu giữa mẹ và con), nhiễm trùng hay do một số bệnh lý khác như: suy giáp, bệnh Gilbert… Trong đó, vàng da sinh lý xảy ra với hầu hết trẻ mới sinh, thường xuất hiện từ ngày thứ ba sau khi sinh. Đến ngày thứ 7-10, da trẻ tự hết vàng mà không phải điều trị. Vàng da sinh lý không ảnh hưởng đến sinh hoạt của trẻ và không gây nguy hiểm cho bé. Nguyên nhân là do khi nằm trong bụng mẹ, cơ thể bé có lượng hồng cầu cao. Khoảng hai ngày sau sinh, khi bé đã có thể tự thở tốt, lượng hồng cầu thừa bị vỡ hàng loạt làm tăng bilirubin trong máu. Chất này được chuyển về gan, chuyển hóa ở đó rồi thải ra ngoài qua đường bài tiết, da trẻ sẽ dần hết vàng.
Ngoài nguyên nhân trên, trẻ sơ sinh bị vàng da còn có thể do trong sữa mẹ có nhiều beta-carotene (tiền tố vitamin A), vì chế độ ăn hằng ngày của mẹ có quá nhiều rau xanh hoặc hoa quả có màu như cà-rốt, đu đủ… Bên cạnh đó, nếu bú không đủ sữa mẹ, tần suất đi tiêu (tiểu) sẽ giảm, hàm lượng bilirubin bị hấp thu ngược vào máu thay vì được đào thải ra bên ngoài.
Vàng da do tăng bilirubin trực tiếp
|
| Vàng da do teo đường mật bẩm sinh là bệnh lý rất phổ biến và cũng là bệnh lý có chỉ định nhiều nhất trong việc ghép gan. |
Đây là tình trạng vàng da do tắc mật. Bệnh này nếu không được điều trị kịp thời sẽ dễ dẫn đến suy gan, xơ gan nặng, hôn mê, thậm chí tử vong do xuất huyết não, xuất huyết tiêu hóa nặng. Tắc mật bẩm sinh là hiện tượng mất sự lưu thông mật từ gan xuống ruột, gây ứ trệ mật trong gan, máu, hậu quả là trẻ bị vàng da, viêm gan. Có hai nguyên nhân gây bệnh thường gặp: teo đường mật bẩm sinh và nang đường mật bẩm sinh.
– Vàng da do teo đường mật bẩm sinh là bệnh lý rất phổ biến và cũng là bệnh lý có chỉ định nhiều nhất trong việc ghép gan.
Triệu chứng của teo đường mật bẩm sinh:
Thường tuần lễ đầu sau sinh, bé xuất hiện vàng da, ngày càng tăng, khắp cơ thể và cả ở mắt, biểu hiện màu vàng giống như màu củ nghệ. Chưa hết, khi mắc bệnh này, trẻ thường đi phân có màu trắng. Trong tháng đầu rất dễ nhầm lẫn với vàng da sinh lý, vì trông trẻ bụ bẫm, khỏe mạnh. Có thể thấy bụng trẻ chướng tăng dần, ăn kém, rối loạn tiêu hóa. Đôi khi trẻ bị xuất huyết dưới nhiều hình thái như: xuất huyết dưới da, xuất huyết não, xuất huyết tiêu hóa…
– Nang đường mật bẩm sinh là hiện tượng đường mật bị giãn thành nang hoặc có một nang nằm trên đường đi của đường dẫn mật, chèn ép vào đường mật gây tắc một phần hoặc hoàn toàn.
Biểu hiện bệnh là vàng da, xuất hiện sớm hay muộn tùy theo mức độ giãn đường mật hay mức độ chèn ép của nang từ ngoài vào, có thể vàng da từng đợt. Phân trắng hay bạc màu, mắt có thể vàng sớm và kéo dài. Ngoài ra, ở trẻ có thể xuất hiện chấm, mảng xuất huyết trên da, xuất huyết tiêu hóa, xuất huyết não, gây hiện tượng co giật tay chân, liệt vận động…
– Kế nữa là vàng da do một trong những bệnh viêm gan sơ sinh (viêm gan A, B, C…). Trong trường hợp này, thể trạng bé trông gầy gò, xanh xao. Trẻ có biểu hiện vàng da, vàng mắt, nước tiểu vàng, phân vàng trong khoảng thời gian từ 1-3 tuần (hay trễ hơn) sau sinh. Nếu nhiễm siêu vi nặng thì làm tắc mật trong gan.
Can thiệp sớm để tránh nguy hiểm cho trẻ
|
| Khi bé bị vàng da, cần sớm xác định nguyên nhân để kịp thời chữa trị, tránh nguy hiểm cho con. |
Ở loại vàng da do một số bệnh lý, nếu tình trạng này không hết, mà ngày càng tăng, trẻ cần được chữa trị kịp thời, nhằm tránh bilirubin thấm vào não, gây tổn thương não và để lại di chứng về tâm thần hay có thể dẫn đến tử vong. Biểu hiện lúc này thường là trẻ bị sốt cao, co giật, da vàng đậm… Trẻ phải nhập viện ngay để được điều trị tích cực bằng các phương pháp như chiếu đèn, dùng ánh sáng của đèn khiến bilirubin thải nhanh ra khỏi cơ thể qua da, đường tiêu hóa, đường tiểu.
Trong trường hợp vàng da do nhóm máu của trẻ bất đồng với nhóm máu của mẹ, bé sẽ được thay máu để lấy bớt bilirubin ra khỏi cơ thể một cách nhanh chóng.
Trường hợp trẻ bị bệnh xuất phát từ tắc đường mật bẩm sinh, buộc phải ghép gan. Nếu phát hiện sớm, việc can thiệp sẽ đem lại hiệu quả điều trị cao hơn cho bé. Trong một số trường hợp, trẻ sẽ được làm phẫu thuật Kasai (dùng một ống nối đoạn ruột với cửa gan để dẫn lưu mật xuống ruột) trước khi thực hiện việc ghép gan.
Lúc nào cần đưa trẻ đi kiểm tra?
Hãy đưa bé đến cơ sở y tế khi có một trong các dấu hiệu sau: Vàng da lan đến tay chân, tăng quá nhanh, vàng da xuất hiện sớm trong 1-2 ngày đầu sau sinh hoặc vàng da kéo dài trên 10 ngày.
Tư vấn chuyên môn:
BS. CK2 Nguyễn Thị Hạnh Lê
PGĐ Bệnh viện Nhi Đồng II, TP.HCM
. Yến Thư
Tạp chí Sức Khỏe
